چه دلیلی دارد نماز را به عربی بخوانیم؟ چرا نماز را به زبان فارسی نخوانیم؟ 

سال 1332 شمسی بود. من و عدّه ای از جوانان پرشور آن روزگار، پس از تبادل نظر و مشاجره، به این نتیجه رسیده بودیم که چه دلیلی دارد نماز را به عربی بخوانیم؟!

چرا نماز را به زبان فارسی نخوانیم؟ عاقبت تصمیم گرفتیم نماز را به زبان فارسی بخوانیم و همین کار را هم کردیم. والدین ما کم کم از این موضوع آگاه شدند و به فکر چاره افتادند.

آن ها پس از تبادل نظر با یکدیگر، تصمیم گرفتند با نصیحت ما را از این کار باز دارند و اگر مؤثر نبود، راهی دیگر برگزینند، چون پند دادن آنها مؤثّر نیفتاد، ما را نزد یکی از روحانیان آن زمان بردند.

آن روحانی وقتی فهمید ما به زبان فارسی نماز می خوانیم، به شیوه ای اهانت آمیز ما را نجس و کافر خواند. این عمل او ما را در کارمان راسخ تر و مصرّتر ساخت.

عاقبت یکی از پدران، والدین دیگر افراد را به این فکر انداخت که ما را به محضر "حضرت آیت الله حاج آقا رحیم ارباب" ببرند و این فکر مورد تأیید قرار گرفت.

آن ها نزد حضرت ارباب شتافتند و موضوع را با وی در میان نهادند، او دستور داد در وقتی معیّن ما را خدمتش رهنمون شوند .

در روز موعود ما را که تقریباً 15 نفر بودیم، به محضر مبارک ایشان بردند.

در همان لحظه اوّل، چهره نورانی و خندان وی ما را مجذوب ساخت. آن بزرگمرد را غیر از دیگران یافتیم و دانستیم که با شخصیّتی استثنایی روبرو هستیم.

آقا در آغاز دستور پذیرایی از همه ما را صادر فرمود. سپس به والدین ما فرمود: شما که به فارسی نماز نمی خوانید، فعلاً تشریف ببرید و ما را با فرزندانتان تنها بگذارید.

وقتی آن ها رفتند، به ما فرمود: بهتر است شما یکی یکی خودتان را معرّفی کنید و بگویید در چه سطح تحصیلی و چه رشته ای درس می خوانید، آنگاه به تناسب رشته و کلاس ما، پرسش های علمی مطرح کرد و از درس هایی مانند جبر و مثلثات و فیزیک و شیمی و علوم طبیعی مسائلی پرسید که پاسخ اغلب آن ها از توان ما بیرون بود.

هر کس از عهده پاسخ بر نمی آمد، با اظهار لطف وی و پاسخ درست آن پرسش روبرو می شد. پس از آن که همه ی ما را خلع سلاح کرد، فرمود:

والدین شما نگران شده اند که شما نمازتان را به فارسی می خوانید، آن ها نمی دانند من کسانی را می شناسم که _ نعوذبالله _ اصلاً نماز نمی خوانند.

شما جوانان پاک اعتقادی هستید که هم اهل دین هستید و هم اهل همّت.

من در جوانی می خواستم مثل شما نماز را به فارسی بخوانم؛ ولی مشکلاتی پیش آمد که نتوانستم. اکنون شما به خواسته ی دوران جوانی ام جامه عمل پوشانیده اید، آفرین به همت شما.

در آن روزگار، نخستین مشکل من ترجمه ی صحیح سوره حمد بود که لابد شما آن را حلّ کرده اید.

اکنون یکی از شما که از دیگران مسلّط تر است، بگوید بسم الله الرحمن الرحیم را چگونه ترجمه کرده است؟

یکی از ما به عادت دانش آموزان دستش را بالا برد و برای پاسخ دادن داوطلب شد.

آقا با لبخند فرمود: خوب شد طرف مباحثه ما یک نفر است؛ زیرا من از عهده 15 جوان نیرومند بر نمی آمدم.

بعد به آن جوان فرمود: خوب بفرمایید "بسم الله" را چگونه ترجمه کرده اید؟

آن جوان گفت: طبق عادت جاری "به نام خداوند بخشنده مهربان".

حضرت ارباب لبخند زد و فرمود: گمان نکنم ترجمه درست "بسم الله" چنین باشد.

در مورد «بسم» ترجمه «به نام» عیبی ندارد. اما «الله» قابل ترجمه نیست؛ زیرا اسم علم (خاصّ) خدا است و اسم خاص را نمی توان ترجمه کرد؛

مثلاً اگر اسم کسی «حسن» باشد، نمی توان به آن گفت «زیبا». ترجمه «حسن» زیبا است؛ اما اگر به آقای "حسن" بگوییم آقای "زیبا"، خوشش نمی آید.

کلمه " الله " اسم خاصّی است که مسلمانان بر ذات خداوند متعال اِطلاق می کنند. نمی توان «الله» را ترجمه کرد، باید همان را به کار برد.

خوب « رحمن » را چگونه ترجمه کرده اید؟

رفیق ما پاسخ داد: "بخشنده".

حضرت ارباب فرمود: این ترجمه بد نیست، ولی کامل نیست؛ زیرا « رحمن » یکی از صفات خداست که شمول رحمت و بخشندگی او را می رساند و این شمول در کلمه بخشنده نیست؛

« رحمن » یعنی خدایی که در این دنیا هم بر مؤمن و هم بر کافر رحم می کند و همه را در کنف لطف و بخشندگی خود قرار می دهد و نعمت رزق و سلامت جسم و مانند آن اعطا می فرماید.

در هرحال، ترجمه بخشنده برای « رحمن » در حدّ کمال ترجمه نیست.

خوب، " رحیم " را چطور ترجمه کرده اید؟

رفیق ما جواب داد: « مهربان ».

حضرت آیت الله ارباب فرمود: اگرمقصودتان از رحیم، اسم من بود _ چون نام وی رحیم بود_ بدم نمی آمد « مهربان » ترجمه کنید؛ امّا چون " رحیم " کلمه ای قرآنی و نام پروردگاراست، باید درست معنا شود. اگر آن را « بخشاینده » ترجمه کرده بودید، راهی به دهی می برد؛ زیرا " رحیم " یعنی خدایی که در آن دنیا گناهان مؤمنان را عفو می کند.

پس آنچه در ترجمه « بسم الله » آورده اید، بد نیست؛ ولی کامل نیست و اشتباهاتی دارد.

من هم در دوران جوانی چنین قصدی داشتم، امّا به همین مشکلات برخورد کردم و از خواندن نماز فارسی منصرف شدم.

تازه این فقط آیه اوّل سوره حمد بود، اگر به دیگر آیات بپردازیم موضوع خیلی پیچیده تر می شود.

این جا بود که همگی شرمنده و منفعل و شکست خورده از وی عذر خواهی کردیم و قول دادیم، ضمن خواندن نماز به عربی،نمازهای گذشته را اعاده کنیم.

ما همه عاجزانه از وی طلب بخشایش و ازکار خود اظهار پشیمانی کردیم.

حضرت آیت الله ارباب، با تعارف میوه و شیرینی، مجلس را به پایان برد.

ما همگی دست مبارکش را بوسیدیم و در حالی که ما را بدرقه می کرد، خداحافظی کردیم. بعد نمازهارا اعاده کردیم و از کار جاهلانه خود دست برداشتیم.

خاطره استاد دکتر محمد جواد شریعت با مرحوم آیت الله حاج آقا رحیم ارباب اصفهانی